Terug naar de chronologie.

Elektronisch huisorgel klinkt als orkest
Opmerkelijke vindingen van hobbyist
Machinist Versteegt had een hobby...


Trouw, woensdag 30 November 1960

Elektronisch huisorgel klinkt als orkest

Nieuwe vinding in Bodegraven.


Harmonium heeft zijn beste tijd nu gehad.

(van een onzer verslaggevers)


Het harmonium heeft z'n beste tijd gehad. Maar een gloednieuw instrument staat klaar om z'n intrede te doen in de huiskamer: Het elektronisch klavier. Wel zijn er al jarenlang elektronische orgels in de handel, maar een speciaal op de huiskamer afgestemd instrument, gevarieerd van klank en niet al te duur, bestond nog niet. Dat is nu uitgevonden door Hans Versteegt uit Bodegraven, die jarenlang proeven heeft genomen en die gisteravond zijn instrument kant en klaar presenteerde.

Dat gebeurde in Bodegraven, want de daar gevestigde firma Vreeken richt een speciale fabriek in voor de productie van dit elektronische huisorgel. Men zal er voorlopig 500 stuks fabriceren. De radio-organist Pierre Palla, die het instrument officieel inspeelde was er bijzonder mee in zijn schik: "Vergeleken met het Hammond orgel is dit een verbetering, het bezit veel meer mogelijkheden om de klankkleuren te variëren en... het is tenminste te bespelen" zei hij.

Aantrekkelijk.

Natuurlijk heeft het orgel, dat bijna 4000 gulden gaat kosten niet de artistieke kwaliteiten van een echt pijporgel. Ook de uitvinder zou het niet graag voor kerkelijk gebruik aanraden. "Er gaat niets boven een echt pijporgel. Maar vergeleken met een harmonium is dit nieuwe instrument toch wel erg aantrekkelijk", zo zei de heer Versteegt zelf. Ook de Haagse organist Wim van der Panne , die een klein concert gaf op het elektronisch huisorgel, was het hier mee eens. "Men moet dit orgel niet vergelijken met een pijporgel, maar met het vaak zeurderige harmoniumgeluid, zoals we dat tot nog toe in de huiskamers gewend waren. En dan is het een hele stap vooruit."

Milde Klank.

Bij het luisteren viel het ons op dat het thans uitgevonden instrument een mildere klank bezit dan veel andere elektronische orgels, die wat toonvorming betreft vaak zo kil en rauw klinken. De heer Versteegt verwerkte meer strijkende geluiden.

Hij imiteerde er, om maar iets te noemen zeer effectvolle vioolklanken in en ook "tongwerken", zo als trompetten. Handige muzikanten kunnen het orgel laten klinken als een orkest. De imitatie is frappant.

In totaal telt het orgel 15 registers, een manuaal, en een pedaal met de omvang van een octaaf. Het lijkt ons vooral geschikt voor de plezierige verstrooiingsmuziek met royaal tremulant gebruik, veel zwel effecten en klankvariatie, zoals men dat van populaire orgelbespelingen kent. Wie daar geen artistieke bezwaren tegen heeft kan er zeer veel genoegen aan beleven.

Kroon op het werk.

Voor de heer Versteegt, 32 jaar en voorheen machinist op de Rijnvaart, betekende de officiële presentatie van zijn instrument, een kroon op een zeer langdurig werk. Sinds 1952 heeft hij al zijn vrije tijd opgeofferd om het systeem te ontwikkelen dat aan de bouw van dit orgel ten grondslag ligt. Pas in 1957 was hij zover dat hij fabrikanten deelgenoot maakte van zijn idee. Bij Vreeken in Bodegraven die al sinds jaren gespecialiseerd is in harmoniums en deze ook zelf bouwt, kreeg hij de noodzakelijke medewerking die thans tot een resultaat geleid heeft, dat ook in het buitenland reeds aandacht trekt. "Een Duitse orgelhandel wilde wel meteen zestig stuks importeren, maar we gaan eerst voor de binnenlandse markt werken" vertelde ons de heer Vreeken.

Expositie.

De fabricage van de elektronische huisorgels in Bodegraven werd gisteravond gestart door de burgemeester van deze gemeente, mr. J.J.Croles, die daarmee gelijk een tentoonstelling "na honderd jaar Harmonium" opende.
Orgelleerlingen brachten daarbij een aantal typische harmoniums tot klinken: een Frans serafientje uit 1860, een Amerikaans orgel, fraai gedecoreerd met spiegels en kandelaars uit 1890, de later favoriet geworden Duitse harmoniums en als sluitstuk het nieuwe elektronische huisorgel waar Wim van der Panne de mogelijkheden liet horen.

huisorgels

Terug naar boven  

 
 

Opmerkelijk vindingen van hobbyist

Oud-Rijnvaartmachinist bouwt elektronisch orgel.

De 32-jarige oud-Rijnvaartmachinist Hans Versteegt uit Bodegraven heeft dezer dagen zijn grootste wens in vervulling zien gaan.

Na jarenlange studie en arbeid in zijn vrije tijd, is hij erin geslaagd een nieuw elektronisch orgel te bouwen. Dit instrument bezit de kwaliteiten van een groot elektronisch orgel, en dank zij de vindingen van Versteegt, zal het thans mogelijk zijn, dit instrument tegen lage produktiekosten in grote series te gaan bouwen.

Met streven van de uitvinder was er steeds op gericht een elektronisch orgel te bouwen, dat voor de massa bereikbaar zou zijn. Reeds in de oorlog begon hij met met beoefenen van wat hij zelf noemt,"zijn elektronische hobby". Hij bouwde bandrecorders en knutselde avonden en nachten lang aan het samenstellen van nieuwe electronische apparaten. Het idee van het elektronische huisorgel liet hem echter nimmer los.

Het viel echter niet mee hiervoor interesse te kweken bij de orgelhandelaren. Hij boekte vele teleurstellingen. In financieel opzicht kwam Hans Versteegt bijna aan de grond te zitten door zijn hobby.

Toen kwam hij in contact met een orgelhandelaar in Bodegraven. In diens fabriek werden toen al mechanisch-elektronische orgels gebouwd. De orgelbouwer wilde Hans Versteegt een reële kans geven om zijn ideen in ontwikkeling te nemen.
Het proefmodel werd gebouwd en er kon geconstateerd worden, dat hier sprake was van nieuwe vindingen op elektronisch gebied. In 1959 kwam de laatste etappe aan de beurt en werd het nieuwe instrument geheel in ontwikkeling genomen en vele proefinstrumenten gebouwd. Binnenkort zullen de instrumenten in de handel worden gebracht.

hobbyist

Terug naar boven  

 
 

Machinist Versteegt had een hobby waar muziek in zat, en hij had er alles voor over om DIE eruit te halen.

(van een onzer verslaggevers)


De Rijn had geen geheimen meer voor hem. Hij kende Baden en Basel net zo goed als Bodegraven, zijn woonplaats. De schoonheid van de hangende wijngaarden op de steeds van kleuren wisselende heuvels en de sombere ban van de kasteelruïnes boven de ruige rotsen gingen aan hem voorbij.
Onder zijn monsterend oog zongen de machines van zijn schip het lokken van de Lorelei-nimf stuk. Er zat voor machinist Hans Versteegt geen muziek meer in de Rijnvaart.

Hij droomde nog maar van een ding zijn hobby. Als kleine jongen al, had hij zich sterk aangetrokken gevoeld tot alles wat met elektriciteit te maken had en, knutselend aan radio's, had hij het plan opgevat, een elektronisch orgel te bouwen. Geen publicatie over zulke instrumenten sloeg de heer Versteegt over en in zijn vrije uren vlocht hij kransjes van draad met spoelen, condensatoren, schakelaars en buisjes.
Tot hij een idee kreeg ... ....

Dat was in 1952. Hij aarzelde geen ogenblik toen hij een baan aan de wal kon krijgen: weg met het rusteloos reizen , weg uit de nauwe scheepskajuit. Meer tijd en meer ruimte voor zijn liefhebberij.

Maar het nieuwe leven viel niet mee. Zijn werkkring liet hem al evenmin veel vrije tijd en het materiaal dat hij - voorlopig vruchteloos - gebruikte, slokte handenvol geld op.
Nachtenlang werkte hij of hielden berekeningen hem uit zijn slaap. Zoals het rooster in een radiobuis langzaam gaat gloeien als de stroom wordt ingeschakeld, zo kwam Versteegt de realisering van zijn plan steeds helderder voor ogen. Er zijn verschillende systemen om elektronische muziek op te wekken. De grondgedachte is meestal, dat men een wisselstroom toelaat in een circuit, waarin een spoel, een triodenbuis en een condensator zijn opgenomen. Door de relatie te wijzigen, die er bestaat tussen spoel en condensator, verandert het aantal perioden van de stroomfrequentie. Deze elektrische trilling binnen de stroomkring wordt omgezet in een mechanische, door middel van een membraan of luidspreker.

Wat de meeste musici afschrikt in een elektronisch orgel is wel de "schakelklik", waarmee een toon begint als een toets wordt aangeslagen. De hobby van de heer Versteegt nu was wel zo praktisch gericht, dat hij er zich niet aan waagde, omwille van de nadelen van de bestaande systemen, een nieuw orgel uit te denken. Maar hij zag de mogelijkheden, het storende "chor-effekt" uit te bannen waardoor de kille klankkleur aanmerkelijk warmer werd.

In 1957 had bij die mogelijkheid, in theorie nog steeds, gerealiseerd. Maar toen bleek het moeilijk, de muziekhandelaren en fabrikanten van instrumenten voor zijn vinding te interesseren.

Hij klopte aan tientallen deuren en vond er steeds een nieuwe teleurstelling: Versteegt had mooi praten maar men geloofde hem eenvoudigweg niet. Een neonbuisje als schakelelement, dat was te simpel !. Maar de oud-machinist was overtuigd van zichzelf en aan die overtuiging offerde hij zijn baan en daarmee zijn inkomen. Men vorderde hun (dienst)woning op en daarmee stond hij - met lege handen - op straat. Hij trok bij zijn ouders in en zijn vrouw ging terug naar haar moeder. Even leefde de hoop weer op toen iemand hem zei: "Doorgaan. Ik breng die orgels aan de man en weet wel een weg om ze zelf te fabriceren ook.". Maar al gauw bleek, dat dat aanbod niet gevoed werd door altruisme....

Toen de nood het hoogst was, raadde een goede vriend de uitvinder aan, zijn geluk eens te proberen bij de orgelbouwers Vreeken in Bodegraven. Hoewel aanvankelijk sceptisch, begon men daar in de loop van het gesprek steeds meer te voelen voor de nieuwe schakelmethode. Hans kreeg twee weken tijd om een proefschakeling te maken.

Precies op de afgesproken tijd stond hij weer voor de fabriek in Bodegraven.
Het onderhoud duurde niet lang: De heer Vreeken, muziekhandelaar die 38 jaar geleden zelf uit liefhebberij orgels ging bouwen, besliste: We gaan verder bouwen in Bodegraven. Ontwikkelingstermijn anderhalf jaar".

Maar daamee kon de heer Versteegt nog niet op zijn lauweren gaan rusten. Anderhalf jaar lang werkte bij, samen met Vreeken jr. tot diep in de nacht. Er werden vele proeforgels gebouwd en getest en steeds meer verbeteringen en vereenvoudigingen uitgedokterd.

Nu is het instrument klaar: Het is bij voorkeur geschikt voor gebruik in de huiselijke kring. Het heeft een vijfoctaafs, gedeeld klavier maar de dispositie en klankkleur kunnen vergeleken worden met die van een twee klaviers import-orgel. Niettemin bedraagt de prijs niet meer dan die van een goede piano. Het instrument heeft een 17-Watts versterker maar men kan het volume zo regelen, dat het spel in een aangrenzende kamer niet hoorbaar is. Met voldoende luidsprekers zou het in een stadion bruikbaar zijn, maar ook zou men het met een koptelefoon op, 'geluidloos', kunnen bespelen.

De regel, dat de dispositie de prijs bepaalt, gaat voor dit nieuwe "Eminent"-orgel niet langer op.

zonderklik

Terug naar boven  

 
 

Valid HTML 4.01 Transitional